Jeomorfolojik kökenli doğal afetler, yer şekillerinin oluşumunda rol oynayan dış kuvvetlerin neden olduğu kütle hareketleri ile erozyondan kaynaklanan doğal afetlerdir.
a) Kütle Hareketleri
Kaya düşmeleri, toprak kayması ve heyelan kütle hareketi olarak adlandırılır. Kaya parçalarının bulunduğu yerden koparak eğim doğrultusunda yuvarlanması kaya düşmesidir. Ana kaya üzerindeki gevşek toprak örtüsünün eğim yönünde hareket ederek yer değiştirmesine toprak kayması adı verilir. Üstteki toprak ile altındaki kaya tabakalarının bir bölümünün koparak eğim yönünde hareket etmesine ise heyelan denir.
Kaya tabakaları, ayrışmış kaya parçaları veya toprağın yer çekimi etkisi ile yamaç aşağı hareketi olan kütle hareketleri; can kaybına neden olan, evlere zarar veren, yollarda hasara neden olarak ulaşımı engelleyen tehlikeli bir doğal afettir.
Heyelan oluşumunun başlıca nedenleri şunlardır:
• Eğimin fazla olması: Eğimin fazla olduğu yamaçlar ile kaya tabakalarının eğim doğrultusunda olması heyelan oluşumunu kolaylaştırır.
• Şiddetli yağışlar: Heyelanlar yağışların bol ve sürekli olduğu, kar erimelerinin yaşandığı dönemlerde meydana gelir. Su etkisiyle kayganlaşan toprak ve kayaç tabakaları eğim yönünde hareket eder.
• Kayaç özellikleri: Kil ve volkanik tüfler, bünyelerine su aldıklarında kayganlaşır ve üzerindeki kayaç tabakalarının kaymasında etkili olur.
• İnsan faaliyetleri: Yamaçlarda ağaçların kesilmesi ve yol, baraj, tünel yapımında yamacın doğal dengesinin bozulması heyelan oluşumuna neden olan insan faaliyetleridir. Depremler yaydıkları titreşimlerle toprak kaymaları ve heyelanları tetikleyebilmektedir.
b) Erozyon
Durum Yapılması gerekenler Yarı kurak iklim özelliklerinin görüldüğü bir yerdeki tarım alanı, şiddetli erozyona uğramakta ve verimsizleşmektedir. Özellikle nadas uygulanan yıllarda erozyonda artış gözlenmiştir.
Enerji üretimi ve sulama amacıyla kurulan baraj, akarsuyun getirdiği alüvyonlarla (taş, toprak) dolarak ekonomik ömrünü erken tamamlamaktadır. Baraj havzasındaki kuvvetli erozyonun bu durumun nedeni olduğu saptanmıştır.
Kayaçların ayrışması ile oluşmuş toprak örtüsünün yağmur ve kar sularının yüzeysel akışıyla (seyelan); yağmur damlaları, akarsu veya rüzgârın etkisiyle aşınıp süpürülmesine erozyon adı verilir.
Erozyon çok yavaş gerçekleşen, gözlenmesi zor ve doğrudan ölüme sebep olmayan bir doğa olayıdır. Bu sebeplerden dolayı çoğu zaman doğal afet olarak algılanmamaktadır. Tarımın temel unsuru olan toprak değerli bir kaynaktır ve tarım alanlarındaki verimli toprakların erozyon sonucunda aşınması tarımsal potansiyeli düşürür. Erozyon sonucunda, tarım alanlarının verimsizleşmesi ve tarım üretiminin düşmesi göçe neden olur.
Erozyonun başlıca nedenleri şunlardır:
• Eğim: Eğimin fazla olması suların akış hızını ve aşındırma gücünü arttırır.
• Yağış şiddeti: Ani sağanak yağışlar erozyonu arttırır.
• Toprağın cinsi: Gevşek dokulu topraklar daha kolay aşınır.
• Bitki örtüsü: Erozyon derecesini belirleyen en önemli etken toprak yüzeyindeki bitki örtüsüdür. Bitki örtüsü toprağın aşınımını büyük ölçüde önler.
• İnsan faaliyetleri: Bitki örtüsünün tahrip edilmesi, tarım alanlarının boş bırakılması gibi hatalı arazi kullanımı erozyona neden olan faktörler arasındadır.