Türkiye, matematik (mutlak) ve özel (göreli) konumunun sağladığı avantajlar nedeniyle tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Türkiye’nin ılıman iklim kuşağında yer alması, üç tarafının denizlerle çevrili olması, tarih boyunca stratejik öneme sahip İstanbul ve Çanakkale Boğazlarının varlığı; Fırat, Dicle, Kızılırmak, Yeşilırmak, Büyük Menderes, Gediz, Bakırçay, Küçük Menderes, Seyhan ve Ceyhan nehirleri tarafından sulanan geniş ve verimli ovalara sahip olması gibi birçok faktör tarih boyunca ülkemiz topraklarını yerleşim açısından avantajlı duruma getirmiştir.
Arkeologların yaptığı çeşitli araştırma ve kazı çalışmaları, ülkemiz topraklarının yaklaşık 10 bin yıldan beri bir yerleşim alanı olduğunu göstermektedir. İlk insanların yerleşim yeri olarak doğal mağaraları ve kolay oyulabilen taşların bulunduğu alanları tercih ettiklerini tarih derslerinizden hatırlıyorsunuzdur. Türkiye’de de Antalya’daki Karain Mağarası’nın, Türkiye’nin en eski yerleşim yeri olduğu tahmin edilmektedir. Antalya, Burdur ve Mersin gibi illerimizde bulunan doğal karstik mağaraların yanı sıra, Ürgüp ve Göreme çevresinde geniş alan kaplayan ve kolay oyulabilen volkanik tüf tabakaları içerisindeki kovuklar da en eski yerleşim yerleri arasındadır (Fotoğraf 4.1).
Neolitik Dönem, Anadolu’da yerleşik hayata geçildiği dönemdir. Tarım yapılabilen sulak alanlara kurulmuş olan ve höyük adı verilen bu ilk yerleşim birimlerinin kalıntılarını günümüzde birçok yerde görmek mümkündür. Bu yerleşimlerin başlıcaları Çorum’daki Alacahöyük ve Konya’daki Çatalhöyük’tür (Fotoğraf 4.2).
Anadolu toprakları Hitit, Lidya, İyon, Urartu ve Frigya gibi İlk Çağ’ın önemli medeniyetlerine de ev sahipliği yapmıştır. Bu medeniyetler, Anadolu’nun doğal kaynaklarını kullanarak gelişmiş ve günümüze önemli miraslar bırakmıştır. Ege’deki altın yataklarını kullanarak tarihteki ilk altın parayı basan Lidyalılar, bu duruma verilebilecek örneklerden biridir (Fotoğraf 4.3). Siz de tarih derslerinizde öğrendiğiniz bilgileri de kullanarak Anadolu’da kurulan İlk Çağ uygarlıklarının hangi alanlarda geliştiklerini, gelişim süreçlerinde bulundukları doğal ortamdan nasıl yararlandıklarını ve günümüze bıraktıkları önemli mirasları arkadaşlarınızla tartışınız.
Türkiye toprakları, Orta Çağ’da Roma ve Bizans İmparatorluğu’nun hâkimiyetinde kalmıştır. Bu medeniyetlere ait birçok tarihî eser ve kalıntıyı Anadolu’nun hemen her yerinde görmek mümkündür.
Orta Asya’dan göç eden Türklerin yerleşim yerlerinden biri olarak Anadolu’yu seçmelerinin nedenlerini tarih derslerinizden hatırlıyor musunuz? Anadolu’nun iklimi, su kaynakları ve verimli ovaları Türklerin Anadolu’yu yurt edinmelerini nasıl etkilemiştir? Tartışınız. Anadolu’da kurulan ilk büyük Türk devleti olan Anadolu Selçuklu Devleti’nin merkez olarak Konya’yı seçmesinde tarımsal etkinliklerin rolü var mıdır? Beylikler döneminde kurulan Osmanlı Beyliği’nin büyük bir imparatorluğa dönüşmesinde, bu beyliğin coğrafi konumunun rolü olmuş mudur? Sizin de tahmin ettiğiniz gibi coğrafi koşullar, Anadolu’da kurulan Türk devletlerinin de temel özelliklerini belirlemiştir. Günümüzde Selçuklu ve Osmanlı eserlerinin yoğun olarak görüldüğü ve bu devletlere başkentlik yapmış olan Konya, Bursa, Edirne ve özellikle de İstanbul, (Resim 4.1), coğrafi özelliklerin başkent seçimindeki önemini gösteren örnekler olarak karşımıza çıkmaktadır.
