Nüfus, sınırları kesin olarak bilinen bir alan üzerinde ve belli bir zaman diliminde yaşayan insan sayısının genel toplamına denir.
Modern anlamda ilk nüfusu sayımları 1750 yılında İskandinav ülkelerinde asker sayısını öğrenmek için yapılmıştır. Nüfus verileri, sayısal bir tabana yayıldığı için dinamik özellik gösterir. Her an değişen durağan olmayan bu yapıyı bilmek günümüzde dünya ülkeleri için artık bir zorunluluk hâline gelmiştir.
Başka bir açıdan ele alındığında nüfus, ülkeler için hem doğal bir kaynak hem de bazı çevre sorunlarının yaşanmasına neden olan önemli bir unsurdur. Bir nüfus sayımı ile elde edilecek veriler şunlardır:
- Toplam nüfus miktarı,
- Nüfusun ülke geneline olan yayılışı,
- Nüfusun yaş gruplarına göre dağılışı,
- Cinsiyet yapısı,
- Eğitim durumu,
- Sektörel dağılım,
- Bir önceki yıla göre olan artış oranı,
- Kır kent nüfusu,
- Nüfus hareketleri (göç) dir.
Geçmişte ülkeler nüfusunun fazla olmasını bir güç olarak görmekteydi hatta güçlü devlet demek insan sayısının fazla olduğu devlet demekti ancak günümüzde artık nüfusun sayısal çokluğu değil nitelik yönünden kaliteli olması önem taşımaktadır.
Bir devletin ekonomik bakımdan kalkınması, güçlenmesi için elbette eğitimli nüfusa ihtiyacı vardır çünkü sahip olduğu nüfusun niteliği aynı zamanda ülkenin kalkınma hızını belirler. Bu yönüyle nüfus devletleri oluşturan temel unsurdur, diyebiliriz.
Devletler bu temel unsur üzerine çeşitli politikalar üretir ve bunların bir kısmını hayata geçirir. Nüfus alanında yapılan bu çalışmalara nüfus politikaları adı verilir. Her ülke kendi sosyal ve ekonomik koşullarını göz önünde bulundurarak farklı nüfus politikası üretir.
Nüfus Artış ve Azalışının Olumlu Olumsuz Etkileri
Dünya genelinde nüfus artış hızı homojen bir yapıya da sahip değildir. Bazı bölgelerde nüfus artış hızı fazla bazı bölgelerde ise azdır.
Oransal olarak bakıldığında dünya nüfusu her yıl % 1,7 artış göstermektedir. Bu artış oranı aynı zamanda toplam nüfusa 97 milyon insanın eklenmesi demektir. Bu rakam bize dünya genelinde artış hızının yüksek olduğunu ifade eder. Doğal olarak artış hızının yüksekliği bazı sosyal ve ekonomik sorunları da beraberinde getirir.
Nüfus artış hızının fazla olduğu yerlerde iklim koşullarının uygunluğu, verimli tarım alanlarının varlığı ve bol su kaynaklarının olması gibi cazip unsurların varlığı insanların yaşam tarzına doğrudan etki eder. Bu sayılanların dışında transit yolların etrafı, maden yataklarının olduğu yerler, sanayinin geliştiği bölgeler ve turistik sahalar da nüfusun yoğun olduğu yerlerdir.
Örneğin Avrupa’daki nüfus yoğunluğunun temel sebebi ağır sanayinin özellikle kıtanın batı tarafında gelişmiş olmasına bağlıdır. Önceleri küçük bir kasaba olan Almanya’nın Ruhn Havzası, kömür yataklarının işletilmeye başlamasıyla giderek şehirleşmiş ve nüfusu artmıştır. Ekonomik kalkınmanın hızlanmasına bağlı olarak Ruhn şehrinde kişi başına düşen millî gelir payı zamanla yükselmiştir. Nüfus artışının hızlı olmasının olumlu ve olumsuz sonuçları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Nüfus Artış Hızının Sonuçları
Nüfus artış hızının sonuçlarına dünyadan ve Türkiye’den örnekler vererek açıklayabiliriz. Çin, Hindistan gibi ülkelerde nüfus artış oranı yüksektir. Bu ülkelerde genç nüfus oranı fazla olduğu için nüfusa bağlı yatırımların oranı da artar.
Başka alanlara yapılacak yatırımların az olması ekonomik kalkınma hızını düşürür. Eğitim, sağlık, ulaşım gibi hizmet sektörü yeterince gelişemez.
Çin’in son yıllarda genç nüfusunu ucuz iş gücü olarak görmesi yabancı sermayenin ülkeye akmasını sağlamıştır. Yatırımcı sayısının artmasıyla da Çin ekonomik anlamda bir dünya devi hâline gelmiştir.
İngiltere, Almanya, Fransa gibi gelişmiş Avrupa ülkelerinde nüfus artış oranı durma noktasına gelmiştir ve özellikle genç nüfus sayısı azdır. Bu tip ülkelerde hizmet sektörü gelişmiş ve çevre sorunları en aza inmiştir. Okullar ve hastaneler modern yapıda olup teknolojik yenilikler yakından takip edilmektedir. Bütçeden diğer alanlara yatırım için ayrılan pay oranı fazladır.
Ekonomik seviyenin yüksek olduğu bu ülkelerde genç nüfusun az olması, iş gücüne duyulan ihtiyacın her geçen gün artmasına neden olmuştur.
Nitelikli Genç Nüfusun Ülke Kalkınmasındaki Önemi
Toplam nüfusun içinde 15-24 yaş aralığında bulunan nüfusa, genç nüfus denir. Yaş aralığı olarak bakıldığında bu nüfus daha çok nitelik yönünden geliştirilmesi gereken nüfustur.
Genç nüfusa çeşitli alanlarda eğitimler verilerek onlara yeni beceriler kazandırmalı ve onları hayata hazırlamalıdır. Türkiye TÜİK verilerine göre 2014 yılında toplam nüfusun %16,5’i genç nüfustan oluşur.
Yukarıda gösterilen, grafiğin verilerine baktığımızda 2000-2023 yılları arasında genç nüfusta önemli bir azalış görülmeyeceği fakat 2023-2075 yılları arasında giderek azalacağını bu grafikten çıkan en önemli sonuçtur. Yine 2014 yılı verilerine göre çalışma hayatındaki genç nüfusun % 47,9’u hizmet sektöründe yer alırken % 19,4’ü tarım, % 32,7’si sanayi sektöründe yer almaktadır.
Gelişmiş ülkeler de genç nüfusun toplam nüfus içindeki oranı daha düşük olduğu için bu ülkelerde bütçeden eğitime ayrılan pay ve okullaşma oranı yüksektir. Bir ülkenin genç ve dinamik nüfusa sahip olmasının sağladığı faydaları şöyle sıralayabiliriz:
- Ülkede üretim artar.
- Genç nüfusun ihtiyaçları daha çok olduğundan mal ve hizmetlere talep artar ve bu durum, ekonomik canlılığı beraberinde getirir.
- Ekonomik canlılığa bağlı olarak devletin vergi gelirleri yükselir.
- Genç nüfusta teknolojik üretkenliğe olan yatkınlık yeni iş alanlarını ortaya çıkarır.
- Sanayide kâr oranı artar. Üretimde verimliliğin artması ihracatta rekabeti de kolaylaştırır.
Nüfus Artış Hızının Kalkınmadaki Yeri ve Önemi
Ülkeler izledikleri nüfus politikalarına paralel olarak kalkınma planlarındaki yatırımlarını ana hatlarıyla ortaya koyarlar.
Yapılan nüfus sayımları ile vergi yükümlüleri, askerlik çağı gelenler, nüfusun eğitim ve yaş durumu, gelir dağılımı ve nüfusun artış azalış oranları gibi önemli verilere ulaşılır. Kalkınma planlarının yapılıp uygulanması için ülkede var olan insan sayısının ve bu insanların temel ihtiyaçlarının neler olduğunun bilinmesi gerekir eğer kalkınma planında nüfusun nicelik ve nitelik özellikleri dikkate alınmazsa o kalkınma planı hedeflenen başarıyı yakalayamaz.
Nüfusun kalabalık olduğu ülkelerde en büyük sorunun işsizlik, çevre sorunları ve geri kalmışlık olduğu görülür. Bu ülkelerde hizmet sektörü ve sanayi faaliyetlerinin oldukça geri planda kaldığı da gözlemlenir. Güney Afrika ülkelerine baktığımızda ise karşımız çıkan manzara yukarıda bahsedilen duruma bir örnektir.
Buna karşılık nüfusun beklenilenin altında bir atış göstermesi de farklı sorunları gündeme getirir. O zamanda ülkede aktif nüfus azalır, yaşlı nüfus artar.
Nüfus artışı az olan ülkelerde kişi başına düşen millî gelir payı fazladır. Bu ülkelerde kalkınma hızları yüksektir. Nüfusa bağlı olan yatırımlar az yer kaplarken beraberinde sanayileşme ve hizmet sektöründe büyümeler çok görülür. Bu ülkelerde mevcut nüfusun iyileştirilmesi daha rahat bir yaşam sürmesi için çeşitli ekonomik ve sosyal yatırım projelerine yer verilir.