Havadaki su buharının yoğunlaşarak sıvı ya da katı hâlde yere düşmesine yağış denir. Yağış oluşumu için hava kütlesinin yükselmesi gerekir. Oluşumlarına göre yağış çeşitleri şunlardır:
Yamaç (orografik) yağışları, hava kütlesinin dağ yamacı boyunca yükselerek yoğunlaşmasıyla oluşur (Görsel 1.97.). Genellikle dağların kıyıya paralel olarak uzandığı alanlarda görülür.
Yeryüzünde orografik yağışlar en tipik olarak Güneydoğu Asya ve Batı Avrupa kıyılarında görülür.
Cephe (frontal) yağışları, sıcak ve soğuk hava kütlelerinin karşılaşma alanlarında oluşur (Görsel 1.98.).
Yeryüzünde bu yağışların en çok görüldüğü alanlar; Akdeniz iklim kuşağı (kış mevsimi), orta kuşak ve 60° enlemleridir.
Yükselim (konveksiyonel) yağışları, ısınarak yükselen havanın aniden yoğunlaşması ile oluşur (Görsel 1.99.).
Ekvator’da yıl boyunca, orta kuşaktaki karasal bölgelerde ise ilkbahar ve yaz aylarında görülür.
Toplam yağış miktarının aylara ve mevsimlere göre dağılış düzenine yağış rejimi denir. Mevsimler arası yağış farkı fazla ise yağış rejimi düzensiz, fark az ise yağış rejimi düzenlidir. Bir yerde yağışın az ya da çok olmasını etkileyen bazı durumlar vardır. Bunlar:
• Hava kütlesinin özelliği: Bir yerin yağış alabilmesi nemli hava kütlelerinin yolu üzerinde olmasına bağlıdır.
• Yükseklik: Belirli bir düzeye kadar yükseldikçe yağış artar.
• Yeryüzü şekillerinin uzanış doğrultuları: Dağların nemli hava kütlelerine bakan yamaçları daha çok, diğer yamaçları ise daha az yağış alır.
• Denize uzaklık: Denizden uzaklaştıkça genel olarak yağış azalır.
• Okyanus akıntıları: Sıcak su akıntıları yağış oluşumuna, soğuk su akıntıları ise kuraklığa neden olur. Örneğin Gulf-Stream sıcak su akıntısı, Batı Avrupa kıyılarına bol yağış getirirken Benguela soğuk su akıntısı Namib Çölü’nün oluşumuna neden olmuştur.
• Rüzgârlar: Deniz ve okyanus üzerinden gelen rüzgârlar, yağış getirirken kara içlerinden gelen rüzgârlar kuraklığa neden olur.
Yağışın yeryüzüne dağılışına bakıldığında bölgeler arasında büyük farklar olduğu görülür (Harita 1.30.).
En çok yağış alan yerler şunlardır:
• Ekvator ve çevresi (Amazon ve Kongo havzaları ile Güneydoğu Asya Adaları)
• Güneydoğu Asya kıyıları (Hindistan, Bangladeş, Çin’in güneydoğusu, Japonya vb.)
• Orta kuşak karalarının batı kıyıları (Kuzey Amerika’nın Alaska kıyıları, Batı Avrupa vb.)
• Güney Amerika’nın güneybatısı, Madagaskar ve Avustralya’nın doğusu
En az yağış alan yerler şunlardır:
• Kutup bölgeleri
• 30° DYB alanları
• Soğuk su akıntılarının görüldüğü kıyılar
• Denizlerden ve okyanuslardan uzak, etrafı dağlarla çevrili alanlar
